Marsz Śmierci z Bataanu – 97 kilometrów piekła w tropikalnym słońcu (1942)
Katarzyna Nowak
9 kwietnia 1942 roku, po kapitulacji na Półwyspie Bataan, dziesiątki tysięcy amerykańskich i filipińskich żołnierzy pognano w morderczy marsz niemal bez wody i jedzenia; kto upadał, był bity, kłuty bagnetami lub rozstrzeliwany.
Zdjęcie: Wikimedia Commons
Spis treści:
1. Kapitulacja na Bataan i decyzja o marszu
2. Trasa, upał i „reguły” przetrwania
3. Przemoc, zabójstwa i „sun treatment”
4. Liczba ofiar i dlaczego różni się w źródłach
5. Obóz O’Donnell, proces Hommy i pamięć o ofiarach
Marsz Śmierci z Bataanu stał się jednym z najbardziej ponurych symboli wojny na Pacyfiku. W tropikalnym żarze, na odcinku około 97 kilometrów (ok. 60 mil) z Mariveles i Bagac do San Fernando, dziesiątki tysięcy jeńców pędzono w kolumnach, odmawiając im wody, opieki i odpoczynku. Następnie wielu upchnięto do bydlęcych wagonów i przewieziono do rejonu Capas, skąd pieszo kierowano ich do Camp O’Donnell.
Kapitulacja na Bataan i decyzja o marszu
Bataan wykrwawiał się miesiącami: malaria, czerwonka, głód i bombardowania niszczyły morale i ciała. 9 kwietnia 1942 r. gen. Edward P. King Jr. – dowódca sił USAFFE na samym Półwyspie Bataan – zdecydował o kapitulacji, by ratować życie podkomendnych. Nadrzędnymi dowódcami byli wówczas gen. Jonathan Wainwright (siły na Luzonie po ewakuacji MacArthura) oraz wcześniej gen. Douglas MacArthur (ogólna obrona Filipin). Po złożeniu broni Japończycy rozkazali natychmiastowy marsz na północ, pod eskortą jednostek 14. Armii.
Trasa, upał i „reguły” przetrwania
Kolumny ruszały z Mariveles lub Bagac i szosą kierowały się do San Fernando, pokonując ok. 97 km w 40-stopniowym upale, często bez możliwości napełnienia manierki. „Racje” były przypadkowe – garść ryżu, łyk wody, nierzadko nic. Tempo dyktowali eskortujący: odstających spychano kolbami, słabszych zmuszano do biegu. Jeńcy wypracowali własne „reguły przetrwania”: trzymać się środka kolumny, dzielić się każdą kroplą wody, oszczędzać siły na koniec dnia. Z San Fernando wielu przewieziono wagonami towarowymi do rejonu Capas; stamtąd pieszo do Camp O’Donnell. Nie wszystkie transporty kończyły się na Capas – przebiegi różniły się w zależności od kolumn.
Przemoc, zabójstwa, „sun treatment”
Przemoc miała charakter systemowy. „Sun treatment” – wystawianie na prażące słońce bez nakrycia głowy – stosowano jako karę; pobicie, pchnięcie bagnetem lub strzał spotykały tych, którzy upadli albo próbowali napić się z przydrożnej studni. Odbierano manierki i rabowano mienie (zegarki, buty). Świadkowie opisują egzekucje przydrożne i przypadki przejeżdżania upadłych jeńców ciężarówkami. W wagonach bydlęcych do San Fernando–Capas panowały uduszne upał i ścisk – wielu zmarło w drodze, zanim jeszcze dotarło do obozu.
Ile ofiar? Dlaczego liczby się różnią
Szacunki są rozbieżne, bo kolumn było wiele, a rejestry – chaotyczne lub celowo niszczone. Najczęściej przytacza się, że zginęło łącznie ok. 5–10 tys. jeńców, w tym ok. 500–650 Amerykanów i 2 500–10 000 Filipińczyków – część podczas marszu, część w wagonach i tuż po dotarciu do obozu. Rzeczywista liczba filipińskich ofiar mogła być wyższa, bo żołnierze armii filipińskiej byli gorzej ewidencjonowani i częściej pozostawiani bez pomocy.
O’Donnell, proces Hommy i pamięć o ofiarach
W Camp O’Donnell śmiertelność początkowo sięgała setek zgonów dziennie (odwodnienie, czerwonka, beriberi). Po wojnie gen. Masaharu Homma, dowódca 14. Armii, został skazany w Manili i stracony w 1946 r. za zbrodnie wojenne, w tym za Bataan. Proces budzi do dziś spory: Homma miał być krytyczny wobec brutalności, a część zbrodni popełnili podwładni; zarzuty oparto m.in. na naruszeniu Konwencji Genewskiej i odpowiedzialności dowódczej. Krytycy wskazują na kontekst polityczny i potrzebę publicznego precedensu. Pamięć przetrwała: na Filipinach Araw ng Kagitingan (Dzień Męstwa) czci obrońców Bataanu, a w USA Bataan Memorial Death March co roku przypomina 97 kilometrów piekła.
Źródła:
1. Daws, Gavan. 1994. Prisoners of the Japanese: POWs of World War II in the Pacific. New York: William Morrow.
2. Morton, Louis. 1953. The Fall of the Philippines. Washington, DC: Center of Military History, United States Army.
3. Spector, Ronald H. 1985. Eagle Against the Sun: The American War with Japan. New York: Free Press.
4. Sides, Hampton. 2001. Ghost Soldiers: The Epic Account of World War II’s Greatest Rescue Mission. New York: Doubleday.
5. Tenney, Lester I. 2000. My Hitch in Hell: The Bataan Death March. Washington, DC: Potomac Books.